Rüzgar nasıl oluşur? Rüzgarın hızını ve yönünü etkileyen faktörler nelerdir? Rüzgar çeşitleri nelerdir ve hangi bölgelerde etkili olurlar?

Öncelikli olarak rüzgarın tanımından başlayalım...
Türk Dil Kurumu’na göre rüzgarın iki farklı tanımı vardır...
Birinci rüzgar tanımı; Havanın yer değiştirmesiyle oluşan esinti, yel.
İkinci rüzgar (meteoroloji) tanımı; Rüzgar çizelgesinde hızı 17-21 deniz mili olan ve kuvveti 5 ile gösterilen esinti...

 

Coğrafi bir terim olan rüzgar; Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olan yatay yönlü hava hareketleridir. Zemine paralel eserler...
Rüzgarın hızını ölçen aletin adı ise “anemometre”dir,

Rüzgarların hızını etkileyen faktörler

Merkezler arasındaki basınç farkı: alçak basınç ve yüksek basınç arasındaki fark ne kadar büyük olursa rüzgarın şiddeti artar.
Basınç merkezleri arasındaki mesafe: Basınç merkezleri arasındaki mesafe az olursa rüzgar hızlı, çok olursa yavaş eser. Rüzgar hızı ile mesafe ters orantılıdır. Mesafe arttıkça rüzgar azalır.
Yer şekilleri: Bölgenin fiziki yapısı önemlidir. Sıradağlarla karşılaşan rüzgarın hızı azalır. Geniş bir alandan dar bir vadi veya boğaza giren rüzgarın hızı artar.
Bitki örtüsü: Gür bitki örtülü alanlarda bitki rüzgarın hızı azalır.

Rüzgarın yönünü etkileyen faktörler:

Dünya’nın ekseni etrafındaki hareketi nedeniyle rüzgarın yönünde sapmalar meydana gelir. Kuzey yarım kürede rüzgarın estiği yönünün sağına güney yarım kürede ise rüzgarın estiği yönünün soluna doğru olur.
Karalar ve denizler üzerindeki alçak ve yüksek basınç merkezlerinin karşılıklı yer değiştirmesi rüzgarın da yön değiştirmesine neden olur. Muson rüzgarlarının yazın denizlerden karalara, kışında karalardan denizlere, meltem rüzgarları da gündüz denizlerden gece karalardan eser.
Sıradağlarla karşılaşan rüzgarlar yön değiştirirler. Vadilerin içine giren rüzgarlar, vadinin şekline uyarak hareket eder.

Rüzgar Yönleri ve Rüzgar Frekans Gülleri

Rüzgarlar estiği yöne göre adlandırılır. Bu yönler 4 ana yön ile 4 ara yöndür. Rüzgarların milletler arası isimlerinin dışında birtakım yerel isimleri de bulunur. Rüzgarın yönü rüzgar gülü adı verilen bir şema ile gösterilir.
Rüzgar frekansları aylık, yıllık ve mevsimlik hazırlanabilir. Yıllık frekans gülleri bir yerde her yöne ait on iki aylık rüzgar esme sayısının toplanmasıyla bulunabilir.

Rüzgar çeşitleri

A) SÜREKLİ RÜZGARLAR: Yıl boyunca aynı yönde esen rüzgarlardır. Diğer bir deyişle daimi yüksek basınç alanlarından daimi alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Sürekli rüzgarlar üçe ayrılır

Alizeler: Dönenceler civarından Ekvatora doğru eserler. Dünya’nın günlük hareketin etkisiyle batıya doğru yön değiştirirler. Alizeler kuru rüzgarlardır bu nedenle yağış getirmezler. Ancak denizlerden geçince nem yüklenirler ve karaların doğu kıyılarına yağış bırakırlar. Yelkenli gemilere kolaylık sağladığı için geçmişte Ticaret Rüzgarları denmiştir.

Batı rüzgarları: Güney yarım kürede karaların az olması nedeniyle düzenli olarak eserler. Kuzey yarım kürede ise karaların engellemeleri nedeniyle düzenli değildirler. (Atlas Okyanusu üzerinde engelle karşılaşmadıkları için düzenli eserler.) Atlas okyanusu üzerinden gelen batı rüzgarları batı Avrupa’da etkili yağışa sebep olur. Batı rüzgarları Türkiye’de de görülür. Dünya’nın ekseni etrafındaki hareketinin etkisiyle kuzey yarım kürede güneybatıdan, güney yarım kürede kuzeybatıdan eserler.

Kutup rüzgarları: Kutuplardan 60 derece enlemlerine doğru esen rüzgarlardır. Dünya’nın günlük hareketinden etkilenir ve alize rüzgarlarıyla aynı yönde eserler. Kuru ve soğuk rüzgarlardır.

B) DEVİRLİ (MEVSİMLİK) RÜZGARLAR: Birbirine komşu kara parçaları ile okyanusların yıl içerisinde ki farklı ısınma ve soğumalarına bağlı olarak farklı basınç alanları oluşur. Bu basınç alanları arasında, mevsimlere göre yön değiştiren rüzgarlara Muson rüzgarları denir. Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında, Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında, Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında, Doğu Afrika ile Hint Okyanusu arasında, Doğu Asya ile Büyük Okyanusa bağlı denizler arasında görülür. Yaz Musonları ve Kış Musonları diye de ikiye ayrılır.

C) YEREL RÜZGARLAR: Bölgelere göre farklılık gösteren rüzgar türüdür. Meltem Rüzgarları en güzel örnektir. Kıyılarda ve dağlık alanlarda görülen kısa süreli ve etki alanları dar olan rüzgarlardır. Günlük sıcaklık farkı sonucu meydana gelirler. Meltemlerin oluşmasının temel sebebi; dünyanın eksen hareketidir. 4 çeşit meltem rüzgarı (Kara, Deniz, Dağ ve Vadi) vardır.

Yerel rüzgarların sıcak olanı da vardır. Ki onlara Türkiye’de Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları’nda etkili olan Fön Rüzgarları da denir.
Cezayir ve Tunus’ta büyük sahradan Akdeniz’e doğru sıcak ve kuru esen rüzgara siroko denir.
Afrika’nın kuzeyindeki kara içlerinden Libya ve Mısır kıyılarına yakın bölgelere esen rüzgara Hamsin denir.
Türkiye’nin güney bölgesinde eser rüzgarlar ise Samyeli’dir.
Soğuk Yerel Rüzgarlar da vardır.
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alplerinden, Adriya Denizine doğru kuzeydoğudan esen soğuk ve kurak rüzgarlara Bora denir.
Fransa’nın Rhone Vadisi’ni izleyerek Akdeniz’e kuzeyden esen soğuk ve kuru rüzgarlar Mistral’dır.
Romanya’da kuzeydoğudan Tuna’ya doğru esen soğuk ve kuru rüzgarların adı da Krivetz’dir.

D) TROPİKAL RÜZGARLAR: Sıcak kuşakta ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100-150 km ye kadar çıkabilen rüzgarlardır. Daha çok okyanus üzerinde oluşurlar. Genellikle hortumlara neden olurlar.

Tropikal rüzgarlara Asya ve Avustralya kıyılarında Tayfun, Meksika körfezi kıyılarında Hurrican, Afrika’nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado adı verilir.